مراسم رونمایی از نسخۀ خطی نفیس دیوان حافظ برگزار شد | چرا تناقض در شعر حافظ زیاد است؟

به گزارش شهرآرانیوز، مراسم بزرگداشت روز حافظ و رونمایی از نسخۀ خطی نفیس و هنری قدیمی دیوان حافظ، متعلق به سه قرن گذشته که به تازگی توسط سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی خریداری شده است، روز سه‌شنبه (۱۹مهرماه ۱۴۰۱) در مرکز همایش‌های این سازمان برگزار شد. 

در آغاز این برنامه، عصمت مؤمنی، معاون کتابخانۀ ملی، در سخنانی کوتاه به گرامیداشت روز حافظ (۲۰ مهر) پرداخت و برای برگزاری این رویداد قدردانی کرد. 

پس از این، حسن انوری، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، از حافظ سخن گفت و بیان کرد: حافظ خود دیوانش را جمع نکرده است. دوستی به نام محمد گلندام، پس از مرگ حافظ دیوان او را جمع کرده و مقدمه‌ای بر آن نوشته است. در اینکه شخصیت گلندام در تاریخ بوده یا نه، تردید بوده. علامه قزوینی گفته که این اسم می‌تواند مستعار باشد و چنین شخصیتی اصلاً در تاریخ وجود نداشته باشد. اما پس از مرگ علامه قزوینی، چند قصیده از گلندام منتشر شده که نشان می‌دهد او وجود داشته و دوست حافظ بوده است.

او در ادامه و با بیان اینکه حافظ توانسته بهترین کلمات را از زبان فارسی بیرون بکشد، اظهار کرد: قصد حافظ، گفتن کلام به زیباترین صورت است. در دیوان حافظ تناقض زیاد است، چون نمی‌خواست یک فکر را به مردم تلقین کنید، بلکه می‌خواست زیباترین کلام را منتقل کند. 

انوری افزود: عصر حافظ، عصر اشعریت و اعتزال بود، چنانکه بعضی گفته‌اند حافظ اشعری و بعضی دیگر گفته‌اند معتزله بوده است، در مورد هر دو در دیوان سند هست. 

و سپس به بیان دیگر تناقض‌های دیوان حافظ پرداخت و گفت: برخی می‌گویند حافظ جبری است. اما حافظ نه جبری بوده و نه معتقد به اختیار. 

حسن انوری همچنین دربارۀ عارف بودن یا نبودن حافظ توضیح داد: حافظ نمی‌توانست عارف باشد چون با پادشاهان در ارتباط بود و در مراسم بزم آنان شرکت می‌کرد، پس نمی‌توانست عارف باشد. دیگر اینکه نهایت عرفان به فنافی‌الله می‌رسد اما حافظ این را که انسان بتواند به فنا فی‌الله برسد، محال می‌داند؛ رسیدن به ذات الهی را برای انسان محال می‌داند. همان‌طور که می‌دانیم نمی‌توان گفت حافظ از نظر فکری، مثل یک فیلسوف، فکر سامان‌مندی دارد. هر چه گفته، ضد آن را هم گفته. 

این عضو فرهنگستان زبان ادامه داد: حافظ ۲۵۰بار واژۀ «عشق» را به کار برده است. ناب‌ترین فکر حافظ، عشق است. اما چند نوع عشق در شعرهای او وجود دارد، برخی از آن‌ها معشوق دارند - برخی عشق الهی و برخی عشق زمینی است - اما برخی معشوق مشخصی ندارند. 

 انوری در عین حال دربارۀ اینکه حافظ چه پیامی برای امروز دارد، گفت: حافظ، پروردۀ قرن هشتم است، پروردۀ قرن هشتم نمی‌تواند برای قرن ۱۵ راه حل نشان دهد. ما امروز با مسائلی درگیریم که به ذهن حافظ ابداً نمی‌رسید. امروز می‌گوییم باید عقل جمعی را ملاک زندگی قرار دهیم، درحالیکه حافظ می‌گوید باید عشق را ملاک قرار داد. با این همه، می‌توان از حافظ یا سعدی نشاطی را بیرون کشید تا امروز هم کارایی داشته باشد. مثل همین عشق که می‌توان آن را امروزی کرد و به کار برد. حافظ از جمله کسانی است که به قدرت انسان اعتقاد دارد؛ یعنی وجودی‌ست که می‌تواند خود را به وجود برتر تبدیل کند. 

در ادامۀ این مراسم، نوشاد رکنی، نسخه‌شناسِ عضو کمیتۀ کتابخانۀ ملی، دربارۀ خصوصیات نسخۀ یادشده گفت: زمانیکه این نسخه به کمیتۀ کتابخانۀ ملی آمد، با اینکه نسخه‌های نفیس متعددی برای خریداری می‌آید، هیجان عجیبی داشتیم. 

او جلد نفیس این نسخه را از جمله ویژگی‌های برجستۀ آن دانست و بیان کرد: این نسخه برای ما خیلی دل‌نشین بود. تنوعی که در استفاده از گل‌ها داشت، مورد توجه قرار گرفت. همچنین، کاغذ آن، ترمۀ هندی است و معمولاً نسخه‌هایی که از ترمۀ هندی هستند، آسیب دیده‌اند اما در این نسخه هیچ صدمه‌ی نمی‌دیدیم که نشان‌دهندۀ درست نگه داشتن آن بود. 

رکنی در عین حال گفت که در ایران کم‌تر نسخه‌ای با این کیفیت داریم. 

در پایان، این نسخه از دیوان حافظ با حضور افرادی چون حسن انوری و برخی از مشاوران رئیس کتابخانۀ ملی رونمایی شد. 

در این برنامه اعلام شد که علیرضا مختارپور، رئیس سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی به دلیل از دنیا رفتن مادرش حضور ندارد. 

منبع: ایسنا